درمان افسردگی بدون مصرف دارو ممکن است؟

در همین زمینه محمدعلی گراوندنیا، دکترای روانشناسی و تراپیست به همشهری‌آنلاین توضیح می‌دهد: ابتدا باید بگویم که ما در مواجهه بار افسردگی چیزی به اسم دارودرمانی نداریم و اصطلاح "کنترل دارویی" صحیح است. دارو افسردگی را درمان نمی‌کند. بلکه تنها سطح آن را کاهش می‌دهد. درمان زمانی اتفاق می‌افتد که روی گفتمان ذهنی فرد کار شود، مهارت‌هایی به او آموزش داده شود و فرد این مهارت‌ها را در زندگی خود پیاده کند.

به گفته این دکترای روانشناسی، دارو می‌تواند سطح افسردگی را مثلا از ۵۰ به ۱۵ برساند و وقتی به این سطح رسید، حالا می‌توانیم از فرد بخواهیم که ورزش کند، مهارت‌ها و تکنیک‌هایی را به او یاد بدهیم که افسردگیش کنترل شود، یا از او بخواهیم که در گروه‌های درمانی شرکت کند. فردی که افسردگی‌اش مثلا در سطح ۵۰ قرار دارد، حرف و نصیحت در او اثرگذار نیست. این فرد بدون دارو اصلا توانایی ندارد که به حرف شما گوش بدهد. پس در بعضی افسردگی‌ها کنترل با دارو تا حدی لازم است.

دکتر گراوندنیا درباره انواع افسردگی توضیح می‌دهد و می‌گوید: درمجموع دو گروه افسردگی داریم؛ افسردگی ژنوتیپ (Genotype depression) که از طریق وراثت از مادر یا پدر یا هردو به ما می‌رسد، و افسردگی فنوتیپ (Phenotype Depression) که عوامل محیطی مثل بیکاری، فقر، ازدواج نکردن، داشتن شغل سخت و مانند اینها باعث بروز آن می‌شود. هردو مدل افسردگی هم قابل کنترل‌اند. در افسردگی‌های محیطی معمولا با حذف یا کاهش عوامل استرس‌زا،، افسردگی هم برطرف می‌شود. مثلا شما اگر شغل خوبی پیدا کنی، کلا حالت خوب می‌شود و اثری از افسردگی نمی‌ماند. اما در افسردگی ژنوتیپ شما نمی‌توانید گاهی بدون دارو آن را کنترل کنید. مثلا خیلی از افرادی که افسردگی ژنتیکی دارند، از بچگی دوپامین یا سروتونین در مغزشان ترشح نمی‌شود. خب به این فرد نمی‌توانید بگویید بلند شو ورزش کن، شاد باش، زندگی را جدی نگیر. این فرد نیاز به دارو دارد تا ماده دوپامین که وظیفه‌اش "دادن احساس لذت است"، در مغزش ترشح شود.

این روانشناس در ادامه با انتقاد از وضعیت موجود در زمینه تجویز دارو می‌گوید: متأسفانه تعداد تراپیست‌های حرفه‌ای در کشور ما اندک است و بسیاری از روان‌پزشکان هم ترجیح می‌دهند بیمارانشان را برای مدت طولانی یا حتی تا پایان عمر تحت دارودرمانی نگه دارند. چون به این فکر می‌کنند که اگر درمان موقت باشد، درآمدشان کاهش می‌یابد. دکتر آذرخش مکری که یکی از شاخص‌ترین روانپزشکان کشور است، به این مدل روانپزشک‌ها می‌گوید: «دکترهای موادفروش». روان‌پزشک باسواد، در شروع درمان از دارو حرفی نمی‌زند. بلکه سعی می‌کند افکار و باورهای بیمار را اصلاح کند. در یک تحقیق به هزار نفر گفته شد که به روان‌پزشک مراجعه کنند و همگی مشکل مشابهی را مطرح کردند و روان‌پزشک برای همه آنها دارو تجویز کرد. در حالی که در دنیا، تلاش‌هایی در حال انجام است تا حتی اختلالی مانند اسکیزوفرنی را هم بدون دارو کنترل کنند.

این تراپیست به نکته خیلی جالبی اشاره می‌کند و می‌گوید: خیلی وقت‌ها خطاهایی در مغز باعث حس افسردگی در ما می‌شوند. کلا ۱۰ خطا در مغز باعث افسردگی می‌شوند که مهم‌ترینش این است که فرد همه چیز را سیاه و سفید می‌بیند و افکارش حد وسط ندارد. مثلا فرد ماشین گران دارد و پرنده روی شیشه ماشینش کثیف‌کاری می‌کند و او شکایت می‌کند که پرنده‌ها همیشه روی ماشین من این کار را می‌کنند. اما ماشین گرانی را که دارد، نمی‌بیند. یا مدام از زندگی شکایت دارد اما به این که همسر خوبی دارد، توجه نمی‌کند.

او ادامه می‌دهد: البته بعضی نظریه‌پردازان روانشناسی می‌گویند افسردگی باعث ایجاد خطاها در مغز می‌شود و بعضی‌ها می‌گویند این خطاها هستند که باعث ایجاد افسردگی می‌شوند. به نظر من در خیلی از موارد خطاهای مغز باعث بروز احساس افسردگی می‌شوند.

این دکترای روانشناسی می‌گوید: ما در روان‌شناسی اصلی داریم که می‌گوید یک محیط سالم می‌تواند یک ژن معیوب را غیرفعال نگه دارد و برعکس، یک محیط ناسالم می‌تواند حتی ژن افسردگی نداشته را هم فعال کند. در واقع ژن و محیط بر یکدیگر اثر متقابل دارند. خب ما نمی‌توانیم ژن را تغییر دهیم اما می‌توانیم نقش محیط را پررنگ کنیم و روی آن کار کنیم. من می‌توانم ۱۰ رفتار به شما آموزش دهم که تا آخر هفته کاملاً افسرده شوید. یا حتی در عرض ۵ دقیقه می‌توانم اضطراب شما را تشدید کنم یا کاهش دهم. می‌خواهم بگویم که با تغییر محیط (مثلا با گفتمان ذهنی) می‌توان افسردگی را کنترل کرد.