بررسی دلایل افزایش حضور زنان در مشاغل سنتی مردانه در ایران

به گزارش پارسینه؛ در سال‌های اخیر، حضور زنان در ایران در برخی از عرصه‌های کاری که زمانی صرفاً مردانه تلقی می‌شدند، به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است. زنانی که تا دیروز حضورشان در صنایع و مشاغلی مانند جوشکاری، رانندگی کامیون، یا تعمیر خودرو امری غیرمعمول به نظر می‌رسید، امروز با اعتمادبه‌نفس و مهارت های بسیار بالا در این حوزه ها فعالیت می‌کنند. این پدیده نه تنها نماد تغییر نگرش‌های فرهنگی در جامعه است، بلکه نشانه‌ای از تحول در بازار کار و اقتصاد ایران محسوب می‌شود. موضوعی که دیگر موجب کمرنگ شدن این باور سنتی شده است که ظرافت های زنانه نمی تواند سختی کارهای مردانه را تحمل کند.

تحت تاثیر این موضوع، امروزه، افزایش حضور زنان در مشاغل سنتی مردانه یکی از شاخص‌های مهم تحول اجتماعی، ارتقای موضوع برابری جنسیتی و ایجاد تغییرات فاحشی در نقش‌های کلیشه‌ای جنسیتی عنوان می‌شود. این روند در سال‌های اخیر در ایران و بسیاری از کشورهای جهان تقویت شده و پیامدهای گوناگونی هم به همراه داشته است. در ادامه به بررسی دقیق این پدیده می‌پردازیم:

• ورود زنان به مشاغل سنتی مردانه

در سال‌های اخیر، زنان ایرانی وارد حوزه‌هایی شده‌اند که تا پیش از این عمدتاً در اختیار مردان بوده است، برخی از مهم ترین و پرطرفدارترین مشاغل را می‌توان اینطور عنوان کرد: جوشکاری، بنایی، کاشی کاری، رانندگی کامیون، تاکسی، موتور سیکلت و حتی تریلی و اتوبوس. پیش از این، برای سال‌ها، بسیاری از مشاغل فنی، یدی و پرچالش جسمانی به‌عنوان حوزه‌هایی صرفاً مردانه شناخته می‌شدند. اما حالا در کارگاه‌های مکانیکی، مشاغل صنعتی یا پشت فرمان تاکسی‌های اینترنتی، زنانی دیده می‌شوند که با جدیت در حال کار هستند.

• حضور پررنگ زنان کلان شهرها در مشاغل مردانه

تحت تاثیر تغییر نگرش ایجاد شده از سوی زنان نسبت به مشاغل مردانه، در برخی از شهرهای بزرگ مانند تهران، مشهد و اصفهان، زنان راننده اسنپ یا وانت‌بار دیگر پدیده‌ای عجیب نیستند. همچنین در برخی آموزشگاه‌های فنی و حرفه‌ای، زنان در رشته‌هایی مانند برق صنعتی، جوشکاری، تاسیسات ساختمانی و تعمیرات خودرو مشغول یادگیری هستند. حتی در مشاغلی مانند آتش‌نشانی یا نیروی امدادی نیز نمونه‌هایی از حضور زنان گزارش شده است، هرچند هنوز درصد قابل توجهی ندارند.

•  عوامل مؤثر بر این تغییر نگرش

افزایش حضور زنان در مشاغل سنتی مردانه دلایل مختلفی دارد که می‌توان آن‌ها را در چند دسته بررسی کرد:  1. شرایط اقتصادی: افزایش تورم و تشدید مشکلات اقتصادی و معیشتی خانواده ها،  دشواری تأمین هزینه‌های زندگی، بسیاری از زنان را ناگزیر کرده تا وارد بازار کار شوند. مشاغلی که زمانی مردانه تلقی می‌شدند، اکنون به عنوان فرصتی برای کسب درآمد تلقی می‌شوند، حتی اگر پرزحمت یا غیردلخواه باشند.

2. تحولات فرهنگی و رسانه‌ای: رسانه‌های اجتماعی نقش مهمی در شکستن تابوهای فرهنگی در این زمینه داشته‌اند. طوری که آن گروه از زنانی که در صفحات اینستاگرامی یا مستندها درباره کارشان صحبت می‌کنند، الهام‌بخش دیگران شده‌اند و نشان داده‌اند که باور «نمی‌توانی» یک مرز ذهنی است که باید به کلی تغییر کند. 

 3. افزایش سطح تحصیلات و آگاهی زنان: زنان امروز نه تنها از لحاظ علمی، بلکه از نظر ذهنی نیز برای ورود به حوزه‌های گوناگون آماده‌ترند. آن‌ها بیشتر از گذشته به توانایی‌های خود باور دارند و حاضرند برای اثبات خود فعالیت های دشواری انجام داده و حتی ریسک کنند.

 4. نقش نهادهای آموزشی و حمایتی: طی سال های اخیر، سازمان فنی و حرفه‌ای، شهرداری‌ها و برخی موسسات غیردولتی آموزش‌های مهارتی بسیاری برای زنان در حوزه‌های صنعتی و فنی برگزار کرده اند که این موضوع زمینه‌ساز ورود آنان به این مشاغل شده است.

در مجموع اگرچه حضور زنان در عرصه مشاغل سنتی مردانه طی سال‌های اخیر بسیار پررنگ شده است با این حال، این موضوع با چالش ها و موانع زیادی هم همراه شده است. شاید بتوان نخستین مانع را تداوم نگرش سنتی جامعه دانست که هنوز بسیاری از مشاغل را «زنانه» یا «مردانه» می‌داند و از زنان انتظار دارد در چارچوب‌های سنتی مانند آموزش، پرستاری یا خیاطی باقی بمانند.

دومین مانع، نبود حمایت قانونی کافی است. در بسیاری از مشاغل فنی، زنان از مزایای بیمه، تجهیزات مناسب، تسهیلات محیطی یا حتی امنیت شغلی برخوردار نیستند. نبود امکاناتی مانند محیط استراحت مجزا از مردان، سرویس بهداشتی مناسب یا حتی نگاه توهین‌آمیز همکاران مرد، برخی زنان را از ادامه کار باز می‌دارد.

سوم، سیاست‌های ناکافی برای ترویج برابری جنسیتی است. در حالی که در برخی کشورها با وضع قوانین خاص مانند سهمیه‌بندی جنسیتی در مشاغل دولتی یا اعطای تسهیلات به کارفرمایان، به برابری نزدیک‌تر شده‌اند، در ایران هنوز چنین سیاست‌هایی محدود و هنوز هم در مناطق بسیاری تنها نمادین‌اند.

•  آینده حضور زنان در مشاغل سنتی مردانه چه خواهد بود؟

اگرچه حضور زنان در مشاغل سنتی مردانه هنوز گسترده و فراگیر نیست، اما روندی رو به رشد دارد. افزایش آموزش‌های فنی برای دختران، تقویت فرهنگ کار و کارآفرینی زنان و ارتقاء قوانین حمایتی، می‌تواند در سال‌های آینده این روند را تقویت کند.